Met de voorjaarsvakantie voor de deur en het zonnige weer van de afgelopen tijd, moeten we weer extra alert zijn op teken. Het gevaar van de teek en een tekenbeet is dat hij ziektes bij zich kan dragen. De ziekte van Lyme is wel de meest bekende, maar er is nog een aantal andere ziektes waar een teek verantwoordelijk voor is. In dit verhaal leg ik uit hoe je een tekenbeet kan voorkomen, wat je moet doen als een teek je toch te pakken heeft gekregen en wat een teek eigenlijk is.
Teken activiteit
Het doorgaans mooie weer van de afgelopen weken laat duidelijk zien dat de teek weer actief is en daarmee de trend van de afgelopen jaren helaas doorzet. De laatste jaren is het aantal Lyme besmettingen weer aan het stijgen: van 25.000 in 2014 naar 27.000 in 2017. Sinds 1994 is het aantal besmettingen zelfs verviervoudigd. In de tien jaar dat Tekenradar.nl in de lucht is heeft het zo’n 80.000 tekenbeetmeldingen geregistreerd. Overigens wordt niet elke tekenbeet geregistreerd door Tekenrader.nl.
De meeste tekenbeten worden bij Tekenrader.nl geregistreerd in de maanden juni en juli (50%) maar het begin van het ’tekenseizoen’ ligt zo’n beetje begin april. Door het onderzoek van Tekenradar.nl weten we nu dat de kans op het krijgen van de ziekte van Lyme na een tekenbeet zo’n 2% tot 3% is. Belangrijk om te weten is ook dat ongeveer 20% van de teken besmet is met de Lymebacterie. Het binnen enkele uren verwijderen van de teek halveert de kans op het krijgen van de ziekte van Lyme. Als de teek de kans krijgt om zich helemaal vol te zuigen verdubbelt de kans op Lyme.
Het aantal geregistreerde tekenbeten van de afgelopen vier weken tot 1 juli. (bron tekenradar.nl)
Drenthe lijstaanvoerder tekenbeten
Wat ook blijkt uit het onderzoek is dat Gelderland, Noord-Brabant en Noord-Holland verantwoordelijk zijn voor de meeste tekenbeten. Kijken we echter tekenbeten en de verhouding tot de bevolkingsomvang, dan is Drenthe het hoogst in Drenthe lijstaanvoerder gevolgd door Gelderland. Hekkensluiter met het minste aantal tekenbeten is Zuid-Holland. Een teek is zelden alleen; 1 op de 5 mensen meldden meer dan 1 tekenbeet tegelijk. Volwassenen worden in iets meer dan de helft van de gevallen in het been gebeten terwijl kinderen het vaakst een beet op het hoofd of in de nek hebben.
Waar zit de teek op ons lichaam?
Dankzij Tekenradar.nl hebben onderzoekers een steeds duidelijker beeld waar teken zich op ons lichaam vastbijten. Vanoudsher hebben we het altijd over de warme en vochtige plekjes van ons lijf. Denk hierbij aan de schaamstreek, de oksels en bilnaad. Toch blijkt uit de registraties dat teken toch minder kieskeurig zijn; teken worden veel vaker op andere plaatsen op het lichaam gevonden dan op die vochtige warme plekjes. Daarnaast blijkt dat bij kinderen de teek veel vaker op het hoofd en in de nek wordt gevonden; zo’n 32% van alle beten terwijl dit bij volwassen slechts 3% is. Bij volwassenen zijn de benen een populaire plek: 55% van alle beten tegen 25% bij kinderen. Beten rond de schaamstreek komen veel minder vaak voor: 7% bij kinderen en 9% bij volwassenen. Dit zijn dus de plekken die je regelmatig moet controleren; ook tijdens het buitenspelen.
Wat is een teek?
Een teek lijkt nog het meest op een klein spinnetje. Hij leeft van bloed en is daarom afhankelijk van bloeddonoren. Dit zijn meestal vossen, reeën en schapen maar vooral kleine knaagdieren zoals muizen. Maar een teek discrimineert niet, dus als wij op zijn pad komen… het is hem om het even.
Een teek lijkt nog het meest op een klein spinnetje en leeft op verschillende niveaus in de begroeiing.
Waar leven teken?
Het fabeltje dat teken je uit bomen bespringen is inderdaad een fabeltje. De teek leeft eigenlijk op verschillende niveaus in de begroeiing en dat hangt weer samen met de levensfase.
Een teek heeft vier levensfases. Vanuit een eitje (1) groeit hij uit tot larve (2), daarna tot nimf (3) en tenslotte tot volwassen teek (4). De larve is de eerste fase waarin hij op zoek gaat naar bloed. Een larve leeft tot een hoogte van 20 cm. Als nimf zoekt hij de bloeddonor al hoger op: tot 40 centimeter en als volwassen komen ze 80 cm hoog. Tot slot leggen de vrouwtjes weer eitjes tussen bladeren op de grond en begint alles opnieuw.
Een teek heeft vier levensfases. Vanuit een eitje groeit hij uit tot larve, daarna tot nimf en tenslotte tot volwassen teek.
Teken komen overal voor in Nederland. Ze houden van gemengd loofbos met een rijke ondergroei: grassen, lage struikjes, varens en veel dood blad op de grond. Ze zijn beduidend minder aanwezig op open vlaktes. Denk aan zandduinen, heidevelden, de uiterwaarden en weilanden. De provincies Drenthe, Gelderland en Overijssel staan aan kop wat betreft het aantal besmettingen door een tekenbeet. Teken leven overigens ook in de achtertuin; 1 op de 3 tekenbeten wordt daar opgelopen.
De meldingen via Tekenradar.nl tonen de geografische verschillen zien van het aantal tekenbeten per km2. (bron tekenradar.nl)
Lyme
In Nederland is de meest voorkomende teek de Schapenteek (Ixodes ricinus) en die kan de Borrelia burgdorferi bacterie – de veroorzaker van de ziekte van Lyme , officieel Lyme-borreliose – bij zich dragen. De meest recente gegevens van het RIVM geven aan dat per jaar 1.300.000 mensen worden gebeten door een teek en dat 1 op de 5 teken drager is van de Borellia-bacterie. Het goede nieuws is dat uiteindelijk slechts 2% van de gebeten mensen de ziekte van Lyme krijgt. Dat zijn per jaar ongeveer 25.000 mensen en het overgrote deel geneest na een antibiotica-behandeling. Tussen de 1000 tot 2500 patiënten houden klachten. Soms zelfs met sterk invaliderende klachten.
Lyme herkennen
De ziekte van Lyme is redelijk makkelijk te herkennen. Bij ongeveer 23.500 van de 25.000 mensen die Lyme hebben gekregen, ontstond na de beet een duidelijke rode kring of vlek (erythema migrans). Dit is veelal binnen drie tot tien dagen, maar binnen drie maanden kan ook. Heb je een rode kring, ga dan direct naar de huisarts!
Een duidelijke rode kring of vlek (erythema migrant) is het bewijs voor een Lyme besmetting.
Teken-encefalitisvirus
Sinds 2016 is er een nieuwe tekenbesmetting in Nederland bij: het teken-encefalitisvirus (TBE of FSME). Dit virus is al langer bekend in Duitsland, Oostenrijk, Rusland, Centraal-Azië en Scandinavië en in Nederland is het voor het eerst aangetroffen bij teken op de Sallandse- en de Utrechtse-Heuvelrug. In Nederland is nog slechts 1 besmetting bekend en in Europa gaat het om 2000 patiënten per jaar. Daarmee is de verspreiding van het teken-encefalitisvirus nog erg beperkt. Maar de impact kan erg groot zijn en daarom doet o.a. het RIVM onderzoek naar de verspreiding.
Teken in het buitenland
Ga je op vakantie naar het buitenland? Dan is het van belang dat je je bewust bent van de kans op tekenencefalitis door een tekenbeet. Tekenencefalitis wordt in het Duitse taalgebied ook wel frühsommermeningoenzephalitis (FSME) genoemd en in de Angelsaksische landen tick-borne encephalitis (TBE). Aangezien een besmetting met tekenencefalitis ernstige gevolgen kan hebben, is het zaak het ziektebeeld goed te herkennen.
De verspreiding van teken in Europa.
Teken-encefalitisvirus herkennen
Het ziektebeeld bij een besmetting begint ongeveer een week tot 14 dagen na de beet en lijkt veel op griep: hoofdpijn, spierpijn, vermoeidheid en koorts. Dit duurt ongeveer een week. Nu is het zaak goed op te letten, want er kan zich een hersenvliesontsteking ontwikkelen. Ernstige hoofdpijn is een aanwijzing. Hersenvliesontsteking is ernstig en reden voor ziekenhuisopname. 1 a 2% van de patiënten houdt restverschijnselen over. Een heel klein percentage overlijdt. Tegen teken-encefalitis is geen behandeling mogelijk.
Vaccineren?
Tegen een besmetting met tekenencefalitis kan je je laten vaccineren. Of dit ook echt noodzakelijk is, moet individueel worden beoordeeld door een deskundig reizigersadviseur zie de website van het LCR (Landelijke Coördinatiecentrum Reizigersadvisering).
Over het algemeen geldt de vuistregel dat als je korter dan vier weken in een gebied binnen Europa verblijft waar het virus voorkomt, het voldoende is om je goed te beschermen tegen teken. Ga je langere tijdens het actieve tekenseizoen – april tot november – kamperen en wandelen in natuurgebieden in delen van Rusland en Centraal-Azië, dan wordt vaccinatie geadviseerd. Vaccinatie bestaat uit een reeks van drie injecties. Voor risicolanden en gebieden: opnieuw zie de website van het LCR.
De verspreiding van teken in Rusland en Centraal-Azië.
Tekenradar.nl
Tekenradar.nl en de app is een samenwerking van De Natuurkalender, de Universiteit Wageningen en het RIVM. Door langdurig onderzoek weet Tekenradar redelijk precies wanneer teken actief zijn. Door deze gegevens te koppelen aan de weersverwachting kan Tekenradar een voorspelling waar en wanneer teken actief worden. Iets om in de gaten te houden dus.
Tekenradar heeft nog een functie. Ben je gebeten door een teek en heb je de rode kring of vlek, dan kan je deze melden op Tekenradar. Ook huisartsen doen dit en zo ontstaat een actueel beeld van tekenbeten.
Voor een tekenvoorspelling voor de komende week ga je naar tekenradar.nl
Tekenradar.nl en de app geven een redelijk precies beeld van wanneer en waar teken actief zijn.
Voorkomen is beter…
Uit het bovenstaande mag duidelijk zijn dat een teek een beestje is om serieus te nemen. Daarom 6 tips om te voorkomen dat je wordt gebeten.
- Loop op wegen en paden. Daar zitten minder teken.
- Draag lange kleding en stop de broekspijpen in je sokken.
- Draag lichte kleding, dan zie je teken beter.
- Bij warm weer smeer je je in met DEET of een teek-werend middel op basis van lemon-eucalyptus (Citriodiol).
- Draag kleding die met Deet of Permitrine is geïmpregneerd.
- Was thuis je kleding op 60 graden.
Teken komen minder voor op paden dan in het wilde gras.
Help een teek!
Ondanks alle voorzorgsmaatregelen is het verstandig er van uit te gaan dat bij het wandelen een teek jou gekozen heeft als ideale bloeddonor. Controleer jezelf na iedere wandeling (of laat je controleren) en check ook de kinderen!
- Teken maken geen onderscheid in warme zachte plekken zoals oksels, bilnaad, achter de oren en de liesstreek. Controleer alles!
- Een spiegeltje is handig voor de onzichtbare plekken.
- Teek gevonden? Verwijder hem met een puntige pincet of een tekentang, tekenlasso of een epileerpincet.
- Pak de teek bij zijn ‘snuit’ of kop. Zo dicht mogelijk op de huid. Op deze wijze voorkom je dat de teek bij het verwijderen een besmetting kan overbrengen.
- Gebruik geen pincet met een platte bek, brandende sigaret, jodium of alcohol.
- Ontsmet het bijtwondje met 70% alcohol of jodiumtinctuur.
- Omcirkel met een pen de plek waar de teek zat.
- Zet de datum van de beet in je agenda. Handig voor later.
- Ontstaat er rode kring of vlek? Meteen naar de huisarts.
- Word je later onverklaarbaar ziek, bedenk dan dat de teek de oorzaak kan zijn.
- Het RIVM heeft een goede korte video gemaakt over teken:
Handige sites over teken
RIVM: www.rivm.nl
Tekenradar.nl: www.tekenradar.nl
WUR Wageningen University & Research: www.wur.nl
